Prawo spadkowe jest gałęzią prawa cywilnego i reguluje przejście praw i obowiązków po śmierci osoby. Obowiązki i prawa majątkowe zmarłego przechodzą na inny podmiot i nie wygasają (do pewnego momentu). Przepisy prawa spadkowego mają charakter bezwzględnie obowiązujący.
Spadek
Spadek jest to ogół majątkowych i cywilnych praw oraz obowiązków posiadanych przez osobę, które w sytuacji jej śmierci przechodzą w całości na spadkobierców. Z tego wynika, że nie tylko dobra materialne można odziedziczyć, ale również długi (jeżeli zmarły takie posiadał).
Czy to oznacza jednak że nie mamy wyjścia i kiedy przyjmiemy spadek z długami to musimy je spłacić w całości? Nie do końca tak jest. Wszystko zależy od tego jak ustosunkujemy się do spadku w ciągu 6 miesięcy, które ustawowo przysługują spadkobiercom na podjęcie decyzji.
Decyzja spadkowa
Gdy osoba umiera, a wcześniej dbając o swoje sprawy sporządziła testament, to oczywiście dziedziczą Ci, którzy zostali uwzględnieni w „ostatniej woli” zmarłego, jeżeli natomiast dokument taki nie został przygotowany to stosuje się prawo dziedziczenia ustawowego, które określa kolejność osób przystępujących do majątku. Bez względu w jaki sposób jest przeprowadzana sprawa spadkowa, każdy spadkobierca musi określić swoje stanowisko co do przyjęcia lub odrzucenia. Do wyboru są następujące opcje:
- Przyjęcie spadku w całości – gdy zdecydujemy się na przyjęcie spadku w całości, to musimy liczyć się z tym iż dostaniemy nie tylko aktywa w postaci dom u, samochodu, gotówki oraz wszelkich wartościowych rzeczy (jeżeli zmarły takowe posiadał), ale również wszelkie długi, za które będziemy musieli wziąć pełną odpowiedzialność. Taką decyzję najlepiej podejmować tylko w sytuacji gdy mamy pewność, iż spadkodawca miał uregulowaną sytuację finansową (brak zadłużeń). Pozwoli to uniknąć ogromnych problemów, gdyby okazało się, że musimy oddać więcej pieniędzy niż zostało nam zapisane w testamencie.
- Odrzucenie spadku w całości – w sytuacji gdy mamy pewność, że odziedziczymy tylko długi, najlepszym rozwiązaniem będzie odrzucić spadek w całości. Musimy tego dokonać przed sądem lub notariuszem. Należy jednak pamiętać, iż samo odrzucenie nie załatwia jeszcze sprawy do końca, ponieważ jeżeli my zrezygnujemy, to dziedziczą wtedy na przykład nasze dzieci i jeżeli one również nie chcą otrzymać spadku, to również muszą go odrzucić. W przypadku gdy dzieci są jeszcze niepełnoletnie, to na rodzicach spoczywa obowiązek złożenia odpowiedniego wniosku w ich imieniu i to za zgodą sądu rodzinnego. Warto podkreślić że jeżeli wszyscy spadkobiercy testamentowi, a następnie ustawowi odrzucą spadek, to przechodzi on na gminę w której spadkodawca ostatnio mieszkał lub na Skarb Państwa. Ciekawą informacją jest fakt iż spadkobierca testamentowy, który nie chce przyjąć spadku ze względu na np. zapisy w testamencie w których spadkodawca zobowiązuje go do wykonania określonych czynności i tym warunkuje możliwość odebrania spadku, może go odrzucić, ale przyjąć jako spadkobierca ustawowy. Wtedy zapisy tracą swoją moc prawną.
- Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – polega na tym, iż jeżeli udało nam się ustalić jakiej wysokości majątek pozostawił spadkodawca, ale nie jesteśmy pewni czy nie zostawił po sobie długów, lub wiemy iż takowe istnieją, ale nie wiemy dokładnie w jakiej wysokości, to opcja ta będzie bezpiecznym wyborem. Po pierwsze warto podkreślić, że przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza odpowiadamy za długi zmarłego tylko do wysokości pozostawionego majątku (nie odpowiadamy własnym majątkiem). Dla przykładu spadkodawca zapisał nam 50000 tysięcy złotych w gotówce, ale pozostawił dług w wysokości 75000 tysięcy złotych, spłacamy wtedy tylko 50000 tysięcy złotych natomiast reszta zostaje umorzona. Ktoś może zapytać gdzie jest ta korzyść? Otóż jest to bardzo dobry wybór w sytuacji gdy nie jesteśmy pewni co zmarły po sobie zostawił, na pewno lepszy niż przyjęcie spadku w całości (w tedy spłacamy wszystkie długi, nawet kosztem własnego majątku). Po drugie w takiej sytuacji nikt więcej nie będzie brany pod uwagę, ponieważ nie odrzuciliśmy spadku, więc nikt nie będzie miał kłopotu z ewentualnymi kolejnymi odrzuceniami, sprawami w sądzie i wizytami u notariusza.
Dziedziczenie długów – podsumowanie
Otrzymanie spadku tylko w bardzo nielicznych przypadkach wygląda jak w amerykańskich filmach, kiedy to umiera bardzo bogata ciocia lub wujek zostawiając nam ogromny majątek, a my z dnia na dzień zostajemy milionerami i wszystkie nasze problemy są tylko mglistym wspomnieniem. Przyjęcie bądź odrzucenie spadku jest bardzo ważną decyzją, której nie należy podejmować pochopnie. Oczywiście jeżeli mamy 100% pewności, że majątek zmarłego jest „czysty” (bez żadnych długów do spłacenia), to nic nie stoi na przeszkodzie aby przyjąć go w całości. Jeżeli jednak pojawiają się wątpliwości na temat tego co możemy otrzymać, to zdecydowanie lepiej będzie przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Być może nic nam nie zostanie jeżeli trzeba będzie uregulować zobowiązania spadkodawcy, ale również nie stracimy ani grosza z naszego własnego majątku. No i jeszcze opcja kiedy mamy pewność że dostaniemy tylko długi do spłacenia, w takiej możemy odrzucić spadek w całości pamiętając, iż kolejne osoby będą dziedziczyć i każda musi złożyć odpowiednie oświadczenie o odrzuceniu spadku właśnie. Możemy przyjąć również z dobrodziejstwem inwentarza, niczego nie będziemy spłacać (nie mamy żadnych aktywów), ale wyczerpie to temat dziedziczenia przez kolejne osoby a co za tym idzie zaoszczędzimy im kłopotu.